Po raz pierwszy nazwa miejscowości Krzywda pojawiła się w dokumencie z 1598 r. Pierwszym właścicielem Krzywdy i ziem okolicznych był ziemianin Jan Czyszkowski. Z zachowanych dokumentów źródłowych z roku 1730 dowiadujemy się, że następnym właścicielem dóbr Krzywda był Aleksander Gostkowski. Kolejnymi znanymi właścicielami byli Ludwik i Józefina z Olszewskich Sławińscy. W roku 1846 Sławińscy sprzedali Stanisławowi Holnickiemu-Szulcowi dobra Krzywdy z przyległościami. Po śmierci Stanisława w roku 1871 majątek przeszedł w ręce syna – Władysława Konrada. W 1914 r. dobra odziedziczył jego syn Władysław Mieczysław, którego pierwsza żona – Janina Leokadia z Kownackich – była siostrą Marii Kownackiej, słynnej pisarki utworów dla dzieci. Przed wybuchem II wojny światowej Holnicki część majątku sprzedał i wraz z rodziną przeniósł się do Warszawy. Podczas okupacji niemieckiej na terenach wokół Krzywdy działała polska partyzantka (AK, NSZ) oraz partyzantka radziecka, dowodzona przez Serafina Pawłowicza Aleksiejewa, ps. „Serafin”, a także oddział GL Władysława Sienkiewicza „Wilka”. Po zakończeniu wojny dwór wraz z majątkiem został przejęty przez Skarb Państwa. Od 1945 r. zmieniał swych użytkowników. Obecnie mieści się tutaj Urząd Gminy Krzywda.
Zabytki
WOLA OKRZEJSKA
• Muzeum Henryka Sienkiewicza (1 poł. XIX w.) – w przeszłości zespół dworski w Woli Okrzejskiej tworzyły dwa drewniane i otynkowane budynki o zbliżonych wymiarach, położone naprzeciwko siebie, w odległości ok. 50 m. Budynek północny pełnił funkcję dworu i prawdopodobnie pochodził z poł. XVII w.; został przebudowany na przełomie XVIII i XIX w. Obiekt był przed wojną zamieszkały. W latach 1946–1971 pełnił funkcję szkoły podstawowej. Po przeniesieniu się placówki do nowego gmachu szkolnego uległ on całkowitej dewastacji i został rozebrany. Fundamenty zabezpieczono.
Budynek południowy to dawna oficyna dworska, miejsce urodzenia Henryka Sienkiewicza. W kameralnym dworku utworzono w 1965 r. Muzeum im. Henryka Sienkiewicza. W 1966 r., w 120. rocznicę urodzin i 50. rocznicę śmierci pisarza, w oficynie dworskiej zostało otwarte Muzeum Biograficzne Henryka Sienkiewicza. Muzeum gromadzi wszelkiego rodzaju sienkiewicziana, ze szczególnym uwzględnieniem związków pisarza z rodzinnymi stronami. Eksponaty obrazują dorobek literacki pisarza, jego związki z Podlasiem, pobyt w Ameryce i działalność patriotyczną. Zgromadzono także dokumenty dotyczące sypania kopca Henryka Sienkiewicza w Okrzei.
OKRZEJA
• Barokowo-klasycystyczny kościół parafialny pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła (1790–1793) – wzniesiony w 1469 r., spalony w 1726 r., a odbudowany w latach 1790–1793 przez Teresę z Lelewelów Cieciszowską prababkę H. Sienkiewicza, która wypełniła wolę męża Adama Cieciszowskiego, pisarza wielkiego koronnego. Do dnia dzisiejszego znajdują się tam ofiarowane przez nią ornaty, srebrny kielich i monstrancja. W kościele tym odbył się ślub Stefanii Cieciszowskiej z Józefem Kalasantym Sienkiewiczem, rodziców H. Sienkiewicza, a 7 maja 1846 r. Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz został ochrzczony. Tuż przy ołtarzu znajdziemy zabytkową chrzcielnicę pamiętającą to wydarzenie.
W świątyni uwagę przyciągają obrazy w bocznych ołtarzach: „Święta Rodzina” pędzla F. Smuglewicza i „Św. Michał” autorstwa J. Buchbindera. We wnętrzu możemy podziwiać sklepienia z freskami inspirowanymi twórczością H. Sienkiewicza, a namalowanymi w 1974 r. przez J. Molgę.
Na ścianach świątyni znajdują się pamiątkowe epitafia fundatorów oraz tablica upamiętniająca chrzest pisarza. W krypcie pod kościołem pochowani zostali przodkowie noblisty ze strony matki.
Na placu obok wikariatu pochowano liczne ofiary epidemii i głodu z XIX w., o czym przypomina pamiątkowy kamień. Obecnie stoi tu również pomnik św. Jana Pawła II oraz pomnik upamiętniający Polaków i Żydów rozstrzelanych w czasie II wojny światowej.
• Kopiec Henryka Sienkiewicza – w odległości ok. 1,5 km od centrum Okrzei znajduje się kopiec usypany przez mieszkańców oraz ludzi przybyłych z całej Polski i z zagranicy. W latach 1932–1938 zwożono tu i przesyłano ziemię nawet z Ameryki oraz wielu miejsc związanych z pisarzem. Na szczycie znajduje się pomnik z białego marmuru o wysokości 2,7 m według projektu artysty siedleckiego Mariana Gardzińskiego. Odsłoniła go w 1980 r. Zuzanna Sienkiewiczowa, synowa pisarza.
Pomnik Tadeusza Kościuszki – upamiętniający 220. rocznicę narady, jaką odbył w Okrzei przed bitwą pod Maciejowicami. Usytuowany jest na terenie parku, naprzeciwko kościoła. W Okrzei Kościuszko znalazł się ponownie, po przegranej bitwie, gdzie (tym razem jako więzień) leczył rany odniesione pod Maciejowicami.
• Cmentarz w Okrzei – na cmentarzu znajduje się m.in. grób matki H. Sienkiewicza, Stefanii z Cieciszowskich Sienkiewiczowej, mogiła dziesięciu nieznanych żołnierzy poległych w wojnie 1920 r., groby żołnierzy, którzy zginęli w ostatniej bitwie wojny obronnej 1939 r., kwatery rozstrzelanych za udział w partyzantce i za udzielanie jej pomocy. Nieopodal grobu matki pisarza znajdują się tablice nagrobne właścicieli majątku Jagodne, płk. Antoniego Nofoka z ok. 1855 r., zabytkowa mogiła rodziny Mackiewiczów, a także grób księży pracujących w parafii i symboliczna tablica zamordowanych w 1941 r. w Oświęcimiu, w tym ks. Antoniego Kresy.
KRZYWDA
• Zespół dworsko-parkowy – w „starszej” części Krzywdy zachował się dworek z 1921 r., który jest idealnym przykładem tzw. stylu dworkowego, ukształtowanego w pierwszej dekadzie XX w. Stanowi on jedyną propozycję stylu narodowego w architekturze polskiej, która spotkała się z powszechną akceptacją społeczeństwa. Obecnie w obiekcie mieści się siedziba Urzędu Gminy. W skład dworu wchodzą również budynki gospodarcze i park będący przykładem dziewiętnastowiecznego założenia krajobrazowego, ściśle powiązanego z budynkami mieszkalnymi.
• Zabudowa stacji kolejowej w Krzywdzie (dworzec kolejowy i wieża ciśnień) – oba obiekty posiadają wartość historyczną jako zabudowania stacji kolejowej Krzywda na trasie Kolei Nadwiślańskiej otwartej 17 sierpnia 1877 r. Jej budowę na trasie Kowel – Warszawa – Mława z odnogą Dęblin – Łuków rozpoczęto pod koniec 1874 r. Była to linia tranzytowa o wyjątkowo ważnym znaczeniu militarnym i gospodarczym, łącząca ze sobą najważniejsze twierdze rosyjskie na terenie Królestwa Polskiego – Warszawę, Nowogieorgiewsk (Modlin) i Iwanogród (Dęblin) – z rosyjskimi twierdzami na Wołyniu, co w przypadku konfliktu zbrojnego pozwalało na szybki transport wojska, amunicji, sprzętu oraz żywności. Budowę odcinka Łuków – Dęblin, na którym zlokalizowana jest stacja Krzywda, ukończono w 1876 r. Stacja w Krzywdzie powstała jako przystanek kolejowy i ładownia publiczna Kolei Nadwiślańskiej. Istniejący murowany budynek dworca z 1924 r. najprawdopodobniej zastąpił wcześniejszy drewniany z czasu budowy linii kolejowej. Budynek kolejowej wieży ciśnień został wzniesiony w 1922 r. Wieża jest cennym przykładem istotnego wyposażenia stacji w dobie kolei parowej.
RADORYŻ SMOLANY
• Zespół dworsko-parkowy z poł. XIX w. – dwór znajduje się w otoczeniu parku z dwiema alejami dojazdowymi, lipową i świerkową. To tutaj przebywał prof. Władysław Tatarkiewicz, który od 1919 r. był na stałe związany z Radoryżem poprzez swoje małżeństwo z tutejszą dziedziczką – Teresą Potworowską. Tatarkiewiczowie przebywali tutaj do 1939 r., kiedy to dwór Potworowskich zajęły wojska niemieckie. W skład zespołu podworskiego wchodzą: spichlerz, gorzelnia oraz budynki gospodarcze.
ANIELIN/KOŻUCHÓWKA
• Zespół dworsko-parkowy z przełomu XIX w. – dwór częściowo przebudowany, otoczony parkiem, na którego terenie rosną pomniki przyrody. W latach 1920–1944 majątek Anielin należał do Leona Holnickiego-Szulc i Anny Marii Nałęcz-Komorowskiej z Ostałowa. W trakcie działań obronnych 1939 r. dwór w Anielinie udzielał wszelkiej pomocy żołnierzom WP, szczególnie tym ze zgrupowania SGO „Polesie” gen. F. Kleeberga. W czasie okupacji niemieckiej stał się także ośrodkiem konspiracji (SZP, ZWZ, AK). W latach 1940–1943 Holniccy byli zaangażowani w udzielanie schronienia rannym żołnierzom i oficerom AK, zaś dwór stał się miejscem odpraw komendy Obwodu AK Łuków oraz bazą zaopatrzeniową. Jadwiga ps. „Wisia”, córka właścicieli, jako łączniczka i sanitariuszka brała udział w akcjach bojowych Kedywu, a później OP I Bat. 35 pp. AK z „Jaty” pod dowództwem kpt. Wacława Rejmaka ps. „Ostoja”. Zginęła bohatersko 20 lipca 1944 r. w tragicznej bitwie pod Gręzówką.
Obecnie w budynku znajduje się Środowiskowy Dom Samopomocy oraz Dzienny Dom „Senior – WIGOR”, na którego murze została umieszczona tablica upamiętniająca wydarzenia z lat 1939–1943.
RADORYŻ KOŚCIELNY
• Neogotycki kościół pw. MB Częstochowskiej (zespół sakralny: kościół, plebania, dzwonnica) – plany budowy świątyni powstały w 1903 r. Plac pod budowę został ofiarowany przez Władysława Holnickiego-Szulca – dziedzica majątku Krzywda. Kościół wybudowano w stylu neogotyckim w latach 1907–1914 (poprawiony przez Kazimierza Plewczyńskiego w 1937 r.) dzięki staraniom ks. Józefa Szyszko, proboszcza parafii. Kościół ma podłużny kształt i składa się z: prezbiterium, trzech naw, chóru, zakrystii, loży, przedsionka, kaplicy. Długość świątyni sięga 37 m, szerokość 15,5 m, wysokość od posadzki do sklepienia w części najwyższej 45 m. Duży wkład w budowę świątyni włożyli parafianie, jak też ofiarodawcy z całej Polski Kongresowej. Obok kościoła w latach 1940–1946 została wzniesiona dzwonnica w stylu gotyckim. W 1946 r. zakupiono we Wrocławiu dwa dzwony o wadze 500 i 300 kg. Z drugiej strony świątyni w 1942 r. wybudowano organistówkę. W pobliżu znajduje się cmentarz, gdzie na szczególną uwagę zasługuje: mogiła żołnierzy polskich poległych w czasie II wojny światowej, grobowiec ks. Józefa Szyszko, budowniczego obecnego kościoła, grobowiec ks. Bujalskiego i obrońcy Unitów Podlaskich z Pratulina, grobowiec rodu Potworowskich, dziedziców majątku Radoryż, oraz grobowiec rodzinny Holnickich-Szulc.
SZCZAŁB
• Sanktuarium Pana Jezusa Ukrzyżowanego – znane w okolicy miejsce kultu religijnego. Do Sanktuarium przybywają również liczne pielgrzymki. Początki Sanktuarium sięgają XIX w. Wtedy to hrabia Wojciech Suchodolski, kasztelan i dziedzic dóbr Wojcieszkowa, wystawił w 1817 r. drewniany kościółek. Było to wotum za cudowne uzdrowienie córki Barbary z nieuleczalnej choroby po bezskutecznym leczeniu za granicą. Z drzewa, na którym wisiał obraz Matki Bożej, przy którym dziewczynka odzyskała wzrok, wykonano krzyż w jednej całości, nie łącząc belki pionowej z belką poziomą i ustawiono w kościele w głównym ołtarzu. Obecna świątynia została wybudowana i poświęcona w 1983 r.
• „Cudowne źródełko” – w odległości 200 m od Sanktuarium Pana Jezusa Ukrzyżowanego w Szczałbie w kierunku wschodnim bije źródełko, przy którym w lipcu 1946 r. wzniesiono figurę Niepokalanego Serca Maryi. Woda z tego źródełka uważana jest za cudowną. Tu odzyskała wzrok Basia Suchodolska po przemyciu oczu wodą ze źródełka.
HUTA DĄBROWA
• Huta Szkła w Hucie Dąbrowie
Powstała w 1824 r. i działa po dziś dzień. Jej największy rozwój przypadł na okres międzywojenny. Już w 1932 r. działały tutaj dwie hale produkcyjne, w których mieściły się piece donicowe, wanny szklarskie i po 20 pieców komorowych, tzw. pieców do odprężania wyrobów szklanych. Huta posiadała też własny tartak, ziemię, którą przydzielano robotnikom, cegielnię i wytwórnię pustaków. Działał tu sklep spożywczy, rzeźnia i masarnia. Pobudowano elektrownię, która zaopatrywała hutę i osiedle robotnicze w energię elektryczną. Władze huty wybudowały dwunastokilometrową kolejkę łączącą zakład ze stacją kolei normalnotorowej w Krzywdzie. Eksportowano wyroby na rynek europejski i północnoamerykański. Huta została zamknięta w 1938 r. i dopiero w 1955 r. staraniem mieszkańców ponownie ją uruchomiono, a wyroby, które oferuje, znalazły uznanie w Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii, USA i Kanadzie.
Miejsca pamięci
FELIKSIN
• Miejsce pamięci – podczas II wojny światowej wieś była świadkiem dwóch tragicznych wydarzeń: jesienią 1943 r. hitlerowcy zamordowali tu 9 Żydów ukrywających się w ziemiance w pobliskim lesie. Pomocy udzielała im Stefania Ponikowska. Niemcy wpadli na jej trop i zmusili do wskazania miejsca pobytu Żydów. Kiedy doprowadziła ich na miejsce, wrzucili do ziemianki granat zabijając wszystkich, którzy się tam ukrywali. Zamordowano też kobietę, która im pomagała. W 2011 r. nad ich grobem odsłonięto Kamień Pamięci. Druga tragedia rozegrała się 15 marca 1944 r., kiedy to hitlerowcy rozstrzelali 11 osób, w tym kobietę i dziecko, w odwecie za pobyt w jednym z domów patrolu partyzantów. Miejsce to upamiętnia kamienna tablica i kapliczka.
Geologia
RADORYŻ SMOLANY
• Głaz narzutowy – gnejs, ustanowiony pomnikiem przyrody, usytuowany na skraju dawnej strzelnicy sportowej. W trzech częściach o obwodzie 830 cm, 790 cm, 600 cm i wysokości 150 cm, 80 cm, 110 cm, usytuowany w południowej części „Diabelskiego Stawu", stanowiącego własność prywatną.
Szlaki turystyczne
Przez teren gminy przebiega Szlak Ziemi Łukowskiej: oznakowana trasa czerwona, zielona i niebieska oraz Szlak Sienkiewicza rozpoczynający się w Łukowie i wiodący do Okrzei przez miejsca związane z pisarzem.
